काठमाडौँ । पिसाब र दिसाजस्तै वीर्यले पनि मानिसको स्वास्थ्यको बारेमा महत्त्वपूर्ण सङ्केत प्रदान गर्न सक्छ। यसको रङ, बनावट, गन्ध र भोल्युममा हुने भिन्नताहरूले अन्तर्निहित स्वास्थ्य अवस्थाहरू सङ्केत गर्न सक्छ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार सामान्य वीर्य मापदण्डहरूमा कम्तीमा १.५ करोड शुक्राणु प्रति मिलिलिटरको कन्सन्ट्रेसन हुन्छ । जसमा कम्तीमा ४०% शुक्रकीटले गतिशीलता देखाउँदछ र ४% सामान्य आकार वा रूप देखाउँछ । यसमा सामान्यतया थोरै बाक्लो र जेल जस्तो स्थिरता हुन्छ। यसको क्षारीय पीएचको कारणले यसमा मन्द, ब्लीचजस्तो गन्ध हुन्छ ।
स्खलनको मात्रा सामान्यतया प्रति स्खलन १.५ देखि ५ मिलिलिटरसम्म हुन्छ। वीर्य शरीरबाट बाहिर निस्केको केही मिनेट भित्रमा तरल हुन्छ, मोटो जेलबाट चिल्लो तरलमा परिणत हुँदै शुक्राणुको चाललाई समर्थन गर्दछ।
सरल रूपमा भन्नुपर्दा, प्रत्येक स्खलनमा लाखौँ शुक्राणुहरू हुन्छन्; तिनीहरू सबै स्वर्ण पदकका तयार पौडीबाजहरू हुनुपर्दैन, र तिनीहरू सबै सामान्य देखिनु पर्दैन। साथै, यो नोट गर्न महत्त्वपूर्ण छ कि असामान्य पौडी खेल्ने शुक्राणुहरूको उपस्थिति पनि सधैँ असामान्य आनुवंशिककीको जोखिम हुँदैन।
रङ परिवर्तन
वीर्य सामान्यतया सेतो-खैरो रङको हुन्छ। पिसाब, रगत वा प्रजनन पथमा अन्य तरल पदार्थहरू मिसाउँदा रङ परिवर्तन हुन सक्छ। भिटामिन बी वा औषधि सुरु गर्दा वीर्यले रङ परिवर्तन गर्न सक्छ। जसरी सप्लिमेन्ट र औषधि सुरु गर्दा पिसाबको रङमा परिवर्तन हुन सक्छ, वीर्यमा पनि त्यस्तै हुन सक्छ।
कलेजो फेल वा जन्डिस जस्ता स्वास्थ्य अवस्थाहरू, जहाँ सम्पूर्ण शरीर पहेँलो देखिन्छ, ले वीर्यलाई पनि फिक्का पार्न सक्छ। यता धुम्रपानले वीर्यको मापदण्डमा मात्रै परिवर्तन गर्दैन, प्रजनन क्षमतामा ह्रास ल्याउन सक्छ।
पहेँलो वा हरियो वीर्यले यौन सञ्चारित सङ्क्रमण (एसटीआई), यूरिनरी ट्रयाक्ट इन्फेक्सन वा प्रोस्टेट इन्फ्लेमेसन (प्रोस्टेटाइटिस) जस्ता सङ्क्रमणको सङ्केत दिन सक्छ।
हेमाटोस्पर्मिया भनेर चिनिने रातो वा खैरो वीर्य डरलाग्दो हुन सक्छ । कहिलेकाहीँ यो सामान्यतया सुजन, बढेको प्रोस्टेट सङ्क्रमण वा लामो समयसम्म बाइक चलाउँदा पनि हुन सक्छ ।
बनावट र घनत्व
सामान्य वीर्य अलिकति बाक्लो र जेलजस्तो हुन्छ । त्यसैले धेरै बाक्लो वीर्य निर्जलीकरण वा सङ्क्रमणको सङ्केत हुन सक्छ। लामो समयदेखि निर्जलीकरणको समस्या भएका पुरुषहरूको प्राय: वीर्य मापदण्डहरू परिवर्तन भएका हुन्छन्, जसमा बनावट समावेश हुन्छ, जसले प्रजनन क्षमतामा कमी ल्याउन सक्छ। अर्कोतर्फ, पातलो वीर्यले शुक्रकीटको सङ्ख्या कम भएको वा बारम्बार स्खलन हुनुलाई सङ्केत गर्न सक्छ । यसले शुक्रकीटको गुणस्तरलाई अस्थायी रूपमा कम गर्न सक्छ।
गन्ध
सामान्यतया, वीर्यमा हल्का ब्लीच वा अमोनिया जस्तो गन्ध हुन्छ किनभने यसको थोरै क्षारीय पीएच हुन्छ। कडा वा दुर्गन्ध भएको वीर्य ब्याक्टेरियल प्रोस्टेटाइटिस वा एसटीआई जस्ता सङ्क्रमणहरूको लागि रातो झन्डा हुन सक्छ। मीठो गन्धले मधुमेहको लागि असामान्य ग्लुकोज स्तर सङ्केत गर्न सक्छ।
मात्रा
स्खलनको औसत मात्र १.५ देखि ५ मिलिलिटरसम्म हुन्छ—लगभग १/३ देखि १.५ चिया चम्चा—वा लगभग केचपको सानो प्याकेटको मात्रा । कम मात्रा बारम्बार स्खलन, कम टेस्टोस्टेरोन स्तर वा प्रजनन पथ मा अवरोध को परिणाम हुन सक्छ। वीर्यको उच्च मात्रा लामो समयसम्म यौन क्रियाकलाप नगर्दा वा दुर्लभ अवस्थामा, सङ्क्रमण वा सुजनको कारण हुन सक्छ।
स्खलनको आवृत्ति
जबकि नियमित स्खलन सामान्यतया स्वस्थ हुन्छ, धेरै पटक स्खलनले वीर्यको गुणस्तरलाई असर गर्न सक्छ। दिनहुँ धेरै पटक स्खलन गर्ने पुरुषहरूले शुक्रकीटको सङ्ख्या र गतिशीलतामा अस्थायी कमी अनुभव गर्न सक्छन् । यद्यपि यो बारम्बार स्खलन गर्ने कम गरेसँगै सामान्य हुन्छ।
स्खलनको समयमा दुखाइ
पीडादायी स्खलन प्रोस्टेटाइटिस, युरेथ्राइटिस र पेरियोनिज रोग वा पोस्ट-भ्यासेक्टोमी दुखाइ सिन्ड्रोम जस्ता अवस्थाहरूको लक्षण हुन सक्छ। पुरानो प्रोस्टेटाइटिस भएका १५% देखि ५५% पुरुषहरूले स्खलनको समयमा यौन दुर्बलता र/वा पीडा अनुभव गर्न सक्छन् ।
जीवनशैली
आहार, हाइड्रेशन र समग्र स्वास्थ्यले वीर्यको गुणस्तरलाई गहिरो असर गर्छ। खराब आहार, व्यायामको कमी र धूम्रपानले वीर्य स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ । जबकि स्वस्थ जीवनशैलीले यसलाई सुधार गर्न सक्छ।
औषधि र सप्लिमेन्ट
केही औषधि र सप्लिमेन्टहरूले वीर्यको उपस्थिति र गुणस्तर परिवर्तन गर्न सक्छन्। उदाहरणका लागि, टेस्टोस्टेरोन रिप्लेसमेन्ट थेरापीले शुक्राणु उत्पादन घटाउन सक्छ । जबकि जिंक र फोलिक एसिड जस्ता पूरकहरूले वीर्यको गुणस्तर बढाउन सक्छ।
कहिले डाक्टरलाई भेट्ने ?
वीर्यमा कहिलेकाहीं हुने परिवर्तनहरू सामान्यतया चिन्ताको कारण होइनन्। यद्यपि, निरन्तर परिवर्तनहरू भयो भने विज्ञको परामर्श लिनुपर्छ। नियमित चेक-अप र तपाईंको डाक्टरसँग खुला कुराकानी यौन स्वास्थ्य कायम राख्न र कुनै पनि समस्यालाई चाँडै सम्बोधन गर्न महत्त्वपूर्ण छ। तपाईंले लिइरहनुभएको कुनै पनि औषधि वा ओभर-द-काउन्टर सप्लिमेन्टहरू तपाईंको डाक्टरलाई सम्झाउन महत्त्वपूर्ण छ।
वीर्यले पुरुषको स्वास्थ्यमा बहुमूल्य अन्तर्दृष्टि प्रदान गर्न सक्छ। यसको रङ, बनावट, गन्ध र मात्रामा ध्यान दिएर, पुरुषहरूले सम्भावित स्वास्थ्य समस्याहरू चाँडै पत्ता लगाउन सक्छन्।
यदि तपाईंले निरन्तर परिवर्तनहरू देख्नुहुन्छ भने विज्ञसँग परामर्शले तपाईंको यौन स्वास्थ्य सही अवस्थामा सुनिश्चित गर्न मद्दत गर्न सक्छ।
